[ Pobierz całość w formacie PDF ]
10.4 Michał Hempoliński, Filozofia współczesna
Filozofia współczesna, cz. II, 44.2.1, Wwa 1989
, cz. II, 44.2.1, Wwa 1989
Ontologia realistyczna zakłada realizm, zmierza do stworzenia
–
ogólnej koncepcji świata materialnego (przestrzennoczasowego)
–
struktury składników świata
–
rodzajów i związków między nimi
–
teorii zmian obiektów materialnych
Musi się liczyć z naukami przyrodniczymi. Nie jest autonomiczna (spekulatywna).
Sposób rozwiązania zagadnień filozoficznych nie zależy jednak od zdanych empirycznych ale zastosowanych typów
wyjaśnień filozoficznych:
–
materialistyczny
–
mechanistyczny i dialektyczny
–
emergentyzm
–
redukcjonizm
–
idealistyczny
–
spirytyzm
–
subiektywizm (różne rodzaje)
PRZESTRZEŃ
Subiektywizm: aspekt epistemologiczny, przestrzeń i czas to
–
relacje między wrażeniami zmysłowymi (Berkeley, Hume, fenomenalizm), albo
–
wrodzone, aprioryczne formy percepcji zmysłowej (Kant)
Geometria euklidesowa zgodna jest z dośw. potocznym.
Sposób pojmowania przestrzeni zależy od sposobu pojmowania materii. I odwrotnie.
Koncepcje przestrzeni:
–
absolutystyczna (przestrzeń niezależna od obiektów materialnych)
–
relacjonistyczna (najpierw jest materia, przestrzeń jest zespołem relacji, formą materii) (pierwszy był
Leibniz)
3 koncepcje przestrzeni absolutnej:
1. pusty, nieruchomy, nieskończony ośrodek, pojemnik
Jak wyjaśnić pojawienie się materii w przestrzeni odwiecznie pustej? (zwykle kreacja boska)
Jak określić własności i status ontyczny przestrzeni? (pojawia się zarzut o to że przestrzeń jest niebytem, ale
przypisywano jej geometrię więc jakby nie była niebytem)
2. nieruchomy ośrodek, wypełniony materią ciągle lub nieciągle
Dualizm przestrzeńmateria.
Przestrzeń nieograniczonym pojemnikiem.
Demokryt, Platon (przestrzeń: ciągłość materii nieuformowanej), Arystoteles (zbiór miejsc zajmowanych przez
ciała), Anaksymenes, Newton (przestrzeń wypełniona eterem).
Trudność w określeniu ontycznego statusu przestrzeni bez odwołania do materii.
Czym różni się przestrzeń pusta od niepustej?
3. samodzielny byt, własności geometryczne są źródłem wł. fizycznych (materia = przestrzeń)
Przestrzeń substancjalna w pełni. Kartezjusz gł. przedstawicielem. Każdy fragment przestrzeni jest porcją materii.
Nie ma próżni. Fizyczne właściwości konsekwencją geometrycznych (czy tam wielkościowoilościowych).
Jak odróżnić jeden obiekt od drugiego w takim razie?
Jak jeden fragment przestrzeni może być gęściej zapełniony od drugiego?
Jak wyjaśnić ruch w przestrzeni jednego obiektu względem drugiego?
Obiekty przestrzenne są modyfikacjami substancji materialnej (przestrzeni).
10.4 Michał Hempoliński,
Filozofia współczesna
Ontologia realistyczna
Przestrzeń i czas traktowane jako równie obiektywne co obiekty materialne.
Subiektywizm
Subiektywizm
Koncepcje przestrzeni:
3 koncepcje przestrzeni absolutnej:
Dzisiaj tę koncepcję popiera teoria względności (TW) i mechanika kwantowa (MK).
Zamiast przestrzeń jest materialna można mówić przestrzeń wypełniona jest jakimś polem.
Próżnia fizyczna – pole kwantowe niezaburzone.
Własności materii = topologiczne własności przestrzeni, które warunkują istnienie zjawisk fizycznych i charakter
oddziaływań wzajemnych.
Kartezjańskie zagęszczenie materii i przestrzeni można wyjaśnić jej krzywizną (nieizotropowością i
niejednorodnością) i wprowadzenie czasoprzestrzeni. (rozwijane przez Clifforda i Wheelera).
Przestrzeń relacyjna (Leibniz):
Przestrzeń systemem relacji, w jakich pozostają do siebie obiekty. Związek przestrzeni z czasem: przestrzeń jest
zbiorem zdarzeń współistniejących. Później Berkely, Mach, Engels, Lenin. Przestrzeń: atrybut materii, uniwersalna
własność świata materialnego, forma istnienia materii. Istnieje obiektywnie, nie jest więc (za Kantem) formą oglądu
przedmiotów.
Materializm dialektyczny (Hempoliński to jakiś komuch jest) mówi że topologia przestrzeni wyznaczona jest przez
prawa ruchu materii, struktura czasoprzestrzeni wyznacza zależności przyczynowoskutkowe. Argumenty fizyki
relatywistycznej na to:
1. STW (szczególna TW) – związanie przestrzeni z czasem (czasoprzestrzeń). Długość ciała jest względna (od
prędkości). Ale STW mówi o tym że interwał czasoprzestrzenny między ciałami jest absolutny.
2. OTW (ogólna TW) zależność własności przestrzeni od materii. Rozkład materii (masy) determinuje
geometrię przestrzeni, przejawiającą się jako grawitacja. Długość ciała zależy od grawitacji. Ale masa
odkształca przestrzeń tylko lokalnie więc nie wyklucza przestrzeni absolutnej.
CZAS
Ontologia realistyczna przyjmuje czas fizyczny (obiektywne charakterystyki czasowe obiektów materialnych).
Pojęcie czasu zależy głównie od:
–
stosunku równoczesności
–
stosunku następstwa
Podstawowy element czasu: moment czasu (punktochwila), cecha wspólna wszystkich zdarzeń równoczesnych.
Interwał czasowy: ciągły zbiór momentów między dwoma momentami. Uporządkowany wg relacji następstwa.
Relacja następstwa wyznacza strukturę czasu.
Dwa momenty równoczesne są identyczne.
Z uwagi na liniowy ciąg momentów czasu w nauce czas uznaje się za jednowymiarowy.
Spory:
–
absolutyzm i relatywizm czasu
–
relacje między czasem przestrzenią i materią
–
kierunek czasu
–
interpretacja przeszłości teraźniejszości przyszłości
problem kierunku (strzałki) czasu: symetria czasu przyjęta w nauce (izotropowość, czyli
odwracalność czasu) KONTRA nieodwracalność procesów (zasada entropii, 2 zasada termodynamiki, dośw.
potoczne).
Zasada izotropowości: prawa fizyki są symetryczne w czasie.
Zasada entropii (związana z 2 zasadą termod.): entropia nie może maleć (kropla nie uformuje się z atramentu
rozcieńczonego w wodzie).
Nie ma jednokierunkowości czasu w prawie fizycznym. Malenie entropii jest tylko znacznie mniej prawdopodobne.
Jednak tylko w warunkach brzegowych lub początkowych jest malenie entropii możliwe.
problem kierunku (strzałki) czasu
kazualna (Weyl, Reichenbach): zdarzenie jest pomiędzy przyczyną i skutkiem, przyczyna jest zawsze
wcześniejsza, to następstwo wyznacza kierunek czasu
2. entropijna
kazualna
entropijna (Reichenbach, Grunbaum): Grunbaum (teoria struktur rozgałęzionych): entropia jest aktualnie
mała w wielkim układzie, rzutuje to na małe, różne kierunki entropii nie są wykluczone. Statystyczna
Spory
Beznadziejnie głupi problem kierunku (strzałki) czasu
4 teorie tłumaczące faktyczną nieodwracalność procesów fizycznych:
1. kazualna
entropijna
falowa (Popper): opisuje rozchodzenie się fal elektromagnetycznych ze źródeł punktowych, nie ma dla nich
procesów odwrotnych.
4. kosmologiczna
kosmologiczna (Gamow, Gold)
Meyerson, Denbigh mówią o jednokierunkowości wynikającej ze wzrostu świadomości w świecie.
Problem odróżnienia teraźniejszości od przeszłości i przyszłości.
Asymetria: jeśli X jest wcześniejsze od Y to Y nie może być wcześniejsze od X.
Teraźniejszość – paradoks czasu.
Jeśli czas jest miarą ruchu, czyli następstwa, to jak uchwycić następstwo, skoro teraźniejszość jest momentem
granicznym między przeszłością i przyszłością a one nie istnieją już/jeszcze (Augustyn).
W sprawie podziału na 3 czasy
subiektywizujące teraźniejszość: teraźniejszość wyznaczana jest tylko za pomocą świadomości (rozróżnienie
zależne od czynnika subiektywnego)
A) idealizm subiektywny: relacje czasowe są subiektywne tak jak rozróżnianie 3 czasów
B) relacje czasowe są obiektywne, rozróżnianie 3 czasów subiektywne
2. Obiektywne kryterium rozróżnienia bez czynników świadomościowych
3. Obiektywnoprzedmiotowe – obserwator jest realnym składnikiem świata obiektywnego i ma udział w
podziale na 3 czasy
1A: Teraźniejszość jest teraźniejszością tylko dla podmiotu, wiele jest w takim razie teraźniejszości bo wiele
podmiotów. Chyba że się wprowadzi podmiot wyższego rzędu (Leibniz, Berkeley – Bóg).
Hume w pełni uznaje tę subiektywność, uznawał solipsyzm chwili bieżącej, nie ma mnogości podmiotów
postrzegających. Istnieje tylko teraźniejszość zdarzeń spostrzeganych, ponieważ z przypominania zdarzeń przeszłych
nie można wnioskować istnienia zdarzeń przeszłych.
Kant: czas – nieskończone kontinuum momentów – jest aprioryczną formą oglądu zjawisk, więc jest własnością
podmiotu, dzięki temu widzi się zjawiska zmienne czasowo.
Husserl: czasowość jest najpierw własnością czystej świadomości.
Spostrzegamy zmianę, teraz. Zdarzenia są momentalne (od razu przechodzą z przyszłości w przeszłość). Więc albo
spostrzeganie zmian jest iluzją albo widzimy nie tylko teraźniejszość. To drugie to pogląd Jamesa i Russella,
spostrzeżenia według nich są powiązane z pamięcią, teraźniejszość doświadczenia nie jest punktowa (James 612
sekund, Russell 0,1 sekundy).
2B: Sam czas jest obiektywny, niezależny od podmiotu, lecz wyróżnienie teraźniejszości możliwe jest tylko dla
świadomego podmiotu: Russell, Weyl, Whitrow, Schrodinger, Mehlberg, Grunbaum, Smart, Godel, Einstein.
Relacja równoczesności nie wystarcza do określenia teraźniejszości w obiektywnym środowisku. Z ogromnej liczby
zdarzeń równoczesnych tylko jeden jest teraz (intuicyjnie ostatni). To jest głupie kurde.
Odrzucenie obiektywności 3 czasów w idealizmie obiektywnym, neohegliści: Bradley, McTaggart. McTaggart: dwie
serie zdarzeń:
A: zdarzenia w przeszłości, przyszłości i teraźniejszości
B: wcześniejsze i późniejsze
Ponieważ np. wyginięcie dinozaurów jest zawsze wcześniejsze od urodzin noblisty Baracka Hussein Osamy, nie
można nic powiedzieć o zmianie. Z faktów poprzedzoności zdarzeń nie wynika zmiana. Więc seria B jest nieważna.
Seria A jest z kolei nielogiczna więc czas i zmiana są iluzją.
koncepcja społecznosubiektywna): społecznohistoryczne doświadczenie
ogólnoludzkie ustanawia sens teraźniejszości. Odmianą jest koncepcja semantyczna
koncepcja społecznosubiektywna
koncepcja semantyczna (Russell i inni analityczni):
okazjonalny charakter wrażeń "teraz" itp.
Drugim stanowiskiem
determinizmie. Szuka obiektywnych różnic między 3 czasami. Czasowość
wyznaczona jest przez ciąg zależności przyczynowych. Nie każda sekwencja jest ciągiem przyczonowoskutkowym.
determinizmie
izotropowość czasu generalnego. Potem coś tam zmieniał. Nie rozumiem tego.
3. falowa
falowa
kosmologiczna
podziału na 3 czasy
podziału na 3 czasy są stanowiska:
1. subiektywizujące teraźniejszość
subiektywizujące teraźniejszość
11A
1A
22B
2B
Słaba wersja subiektywizmu (koncepcja społecznosubiektywna
koncepcja semantyczna
Drugim stanowiskiem
Drugim stanowiskiem opiera się na determinizmie
Koncepcja kazualna: przeszłość jest w pełni zdeterminowana, przyszłość podlega oddziaływaniom przeszłości.
Teraźniejszość to stawanie się. (Reichenbach)
Gale
Gale odwrotnie. kierunek czasu jest odwrotny, przeszłość jest, teraźniejszość to wchodzenie zdarzeń w istnienie.
Marksiści
Marksiści: każdy zmieniający się układ materialny ma swój zegar z pamięcią przeszłości, czyli z kalendarzem. :)
Absolutystyczna koncepcja czasu: czas niezależny od jakichkolwiek zmian. Jeśli obiekty są zmienne to dlatego, że są
czasowe.
Czas absolutny rozważany jako:
–
pusty potencjalny pojemnik zdarzeń (samoistny, jednorodny, izotropowy, jednowymiarowy, nieskończony
–
jednostajny liniowy ciąg momentów wypełniony zdarzeniami, ale niezależny od zdarzeń
Paradoks przemijania czasu: mit o jego upływie. Gdyby czas płynął to musiałby mieć prędkość (a prędkość jest w
czasie). Czyli np. 100 s/?.
Relacyjna koncepcja czasu: egzystencjalny związek z materią wg fizyki. Od własności czasu zależą własności materii.
Argumenty fizyki:
–
przekształcenie Lorentza i w ogóle względność równoczesności (zdarzenia dla jednego równoczesne nie są
równoczesne dla drugiego)
–
OTW: zależność czasu od pola grawitacyjnego
Związek czasu z przestrzenią: czasoprzestrzeń. Czasoprzestrzeń zależny od rozkładu mas.
Ontologie realistyczne: świat materialny charakteryzuje się określoną strukturą obiektywną. Ruch jest atrybutem
materii.
Czy istnieją najbardziej elementarne obiekty materialne (fundamenty przestrzenno czasowe jak kiedyś atomy)?
Ontologie redukcjonistyczne przyjmują że własności układu większego (całości) są redukowalne do części
składowych i relacji między nimi.
Ontologie emergentystyczne (holistyczne)
Ontologie emergentystyczne (holistyczne) odwrotnie, nie da się, całość ma przynajmniej 1 własność której nie mają
części.
Substancjalizm mówi że ciała są podstawowymi jednostkami bytu, istnieć to być ciałem. Uznaje istnienie relacji i
oddziaływań (nieistniejące samodzielnie).
Reizm somatyczny
Relacjonizm ontologiczny, że są same relacje a nie ma przedmiotów jest niemożliwy.
Ewentyzm
Ewentyzm: wszelki układ materialny jest zbiorem zdarzeń. Zdarzenie to rezultat zmiany, czyli stan fizyczny układu
(Whitehead, Russell, Mehlberg, Reichenbach).
Ewentyzm punktowy
Ewentyzm punktowy: przedmiot jest zdarzeniem punktowym, czasowo i przestrzennie nierozciągły (Reichenbach,
Augustynek).
dynamizm
(Boscovich): zjawiska są przejawami działania siły, energii (zwolennicy: Faraday, Thomson, Spencer, Bergson,
Whitehead). Potem pankinetyzm
dynamizm
energetyzm (Ostwald).
Zwolennicy dynamizmu widzą w nim nową wersję monizmu materialistycznego, przeciwnicy czysty idealizm.
pankinetyzm, energetyzm
energetyzm
Koncepcja kazualna
Proces determinowania tworzy serię A McTaggarta.
Koncepcja kazualna
Gale
Marksiści
Absolutystyczna koncepcja czasu
Relacyjna koncepcja czasu
Ontologie redukcjonistyczne
Ontologie emergentystyczne (holistyczne)
Substancjalizm
Reizm somatyczny
Relacjonizm ontologiczny
Reizm somatyczny: są tylko rzeczy konkretne, ciała, nie ma relacji i oddziaływań.
Relacjonizm ontologiczny
Ewentyzm
Ewentyzm punktowy
Zmienność rzeczy sugeruje, że rzeczy są układami procesów energetycznych. Najpierw z tego powstał dynamizm
pankinetyzm
[ Pobierz całość w formacie PDF ]