[ Pobierz całość w formacie PDF ]
materiały studialne
PISM
research papers
10 lat partnerstwa śródziemnomorskiego
– bilans i perspektywy
AGATA KOŁAKOWSKA
NR 3, PAŹDZIERNIK 2006
7
10 lat partnerstwa ródziemnomorskiego bilans i perspektywy
Pañstwa cz³onkowskie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, od momentu jej utworzenia w latach 50.
ubieg³ego wieku, podziela³y przekonanie, ¿e rozwój wspó³pracy gospodarczej, w szczególnoci przez
wymianê handlow¹, le¿y u podstaw budowania dobrych stosunków z pañstwami wiata arabskiego
1
.
Konieczne by³o jednak okrelenie charakteru wspó³pracy z ówczesnymi francuskimi koloniami, które
korzysta³y z przywilejów handlowych. Pierwsze umowy stowarzyszeniowe zosta³y zawarte w 1969 r.
z trzema pañstwami Maghrebu. Z czasem EWG wypracowa³a bardziej kompleksowe podejcie do
niebêd¹cych cz³onkami UE pañstw basenu Morza ródziemnego wspó³praca koncentrowa³a siê na
zagadnieniach gospodarczych i zwi¹zanych z rozwojem, co by³o zgodne z oczekiwaniami wszystkich
partnerów. D³ugookresowy plan tworzenia obszaru wolnego handlu znajdowa³ swoje uzasadnienie w prze-
konaniu o potrzebie pog³êbiania wzajemnych relacji w dziedzinach, w których korzyci bêd¹ najwiêksze.
Zmiana podejcia Unii Europejskiej do wspó³pracy z po³udniowymi s¹siadami, przejawiaj¹ca siê
w zaproponowaniu nowatorskiej formu³y partnerstwa ródziemnomorskiego, by³a reakcj¹ na:
ograniczone rezultaty dotychczasowych inicjatyw i pog³êbianie siê uzale¿nienia pañstw biednego Po³udnia
od bogatej Pó³nocy oraz na zmiany, które zasz³y wskutek wydarzeñ prze³omu lat 80. i 90. ubieg³ego wieku.
Zakoñczenie zimnej wojny spowodowa³o wykszta³cenie siê nowego porz¹dku miêdzynarodowego,
w du¿ym stopniu definiowanego przez politykê gospodarcz¹, a przyspieszenie procesów globalizacyjnych
prowadzi³o do wzmocnienia regionalizacji. Choæ integracja regionalna jest zjawiskiem wystêpuj¹cym
w wielu czêciach wiata, to tylko NAFTA oraz Unia Europejska zdoby³y pozycjê dominuj¹c¹. Mog¹
wywieraæ wp³yw na kierunki i wielkoæ transferów miêdzynarodowych, zarówno jeli chodzi o strumienie
handlu, jak i inwestycji zagranicznych. Rosn¹ca konkurencja miêdzy nimi zmusi³a je do wewnêtrznej
instytucjonalnej konsolidacji i do rozszerzenia zewnêtrznych sfer wp³ywu dziêki porozumieniom handlo-
wym i partnerstwu gospodarczemu
2
.
Wzrost zainteresowania pañstw cz³onkowskich UE Europ¹ rodkow¹ i Wschodni¹ z niepokojem
obserwowa³y pañstwa basenu Morza ródziemnego. Kraje te, od lat wspó³pracuj¹ce ze Wspólnot¹
i korzystaj¹ce z jej wsparcia finansowego, obawia³y siê utraty uprzywilejowanej pozycji. Wreszcie poro-
zumienia z Oslo
3
dawa³y nadziejê na trwa³¹ i pokojow¹ wspó³pracê w regionie.
Partnerstwo ródziemnomorskie zosta³o nawi¹zane w 1995 r. podczas konferencji w Barcelonie. Jego
dziesiêcioletni dorobek mierzony stopniem realizacji celów mo¿e rozczarowywaæ. Nie znaczy to jednak, ¿e
ta forma wspó³pracy nie przedstawia ¿adnej wartoci; oprócz ewidentnych niepowodzeñ by³y tak¿e
sukcesy. Rzetelny bilans procesu barceloñskiego nie bêdzie mo¿liwy bez oddzielenia emocji od faktów,
a tak¿e niesprecyzowanych nadziei od zdefiniowanych celów. Analiza dziesiêciu lat wspó³pracy i jej celów,
za³o¿eñ, rezultatów oraz niedoci¹gniêæ prowadzi do trzech wniosków. Po pierwsze, znaczna czêæ
zarzutów nie dotyczy samego procesu barceloñskiego, a raczej wp³ywu Unii Europejskiej na rozwi¹zanie
g³ównych problemów i konfliktów w pañstwach po³o¿onych w basenie Morza ródziemnego. Krytyka ta nie
uwzglêdnia celów, których realizacjê przewidziano w procesie barceloñskim, a raczej bli¿ej niesprecy-
zowane oczekiwania. Po drugie, partnerstwo ródziemnomorskie ma swoje ograniczenia, wynikaj¹ce
z charakteru wspó³pracy uzgodnionej przez pañstwa cz³onkowskie i ich po³udniowych s¹siadów. UE
oferuj¹c wsparcie dla reform politycznych i gospodarczych, przyjmuje jednoczenie, ¿e nie ma prawa
narzucaæ jakichkolwiek rozwi¹zañ swoim s¹siadom ani wyrêczaæ ich w trudach reformatorskich czy
modernizacyjnych. Faktyczny wp³yw Unii Europejskiej polega na kierunkowaniu strumieni pomocy fi-
nansowej oraz stosowaniu zasady warunkowoci, czyli uzale¿nienia pomocy od podjêcia przez jej
adresatów konkretnych prac. Pañstwa Po³udnia oferowany system zachêt czy korzyci uznaj¹ za zbyt ma³o
atrakcyjny (np. w porównaniu z perspektyw¹ cz³onkowstwa oferowan¹ innym pañstwom nienale¿¹cym do
UE), by przeprowadziæ kosztowne politycznie, spo³ecznie i finansowo reformy. Po trzecie wreszcie,
mimo wszystkich zarzutów i zastrze¿eñ zarówno Unia Europejska, jak i pañstwa ródziemnomorskie
potrzebuj¹ siebie wzajemnie i zdaj¹ sobie z tego sprawê. Proces barceloñski jest inicjatyw¹ dynamiczn¹
i jego usprawnienie jest mo¿liwe.
1
R. Miller, A. Mishrif,
The Barcelona Process and Euro-Arab Economic Relations: 19952005
, MERIA, The Middle East
Review of International Affairs 2005, t. 9, nr 2, art. 9, http://meria.idc.ac.il/journal/ 2005/issue2/jv9no2a6.html.
2
Ibidem.
3
Deklaracja Zasad podpisana 13 wrzenia 1993 r. zak³ada wzajemne uznanie Izraela i Organizacji Wyzwolenia
Palestyny. Porozumienie to jest czêci¹ procesu pokojowego, rozpoczêtego w Camp David w 1978 r. i
kontynuowanego w Madrycie w padzierniku 1991 r., którego celem jest przywrócenie ca³kowitego pokoju na
Bliskim Wschodzie.
8
Agata Ko³akowska
1. Cele i dziedziny wspó³pracy
Przyczyny, dla których UE i pañstwa po³o¿one na po³udniowym brzegu Morza ródziemnego zdecy-
dowa³y siê na realizacjê procesu barceloñskiego, stanowi¹ dobre t³o analizy osi¹gniêæ i niepowodzeñ tego
przedsiêwziêcia. Dla pañstw ródziemnomorskich Unia Europejska od lat pozostaje g³ównym partnerem
handlowym. Co wiêcej, w przypadku wiêkszoci z nich mo¿na ju¿ mówiæ o uzale¿nieniu od rynków pañstw
cz³onkowskich, zw³aszcza gdy udzia³ pozosta³ych partnerów w handlu nie przekracza kilku procent.
Sytuacjê tê ilustruje tabela 1.
Tabela 1
Wymiana handlowa w pañstwach ródziemnomorskich dane za 2004 r.
G³ówni partnerzy
handlowi
Pañstwo
G³ówni partnerzy import
G³ówni partnerzy eksport
UE
62,2%
UE
54,5%
UE
57,5%
Algieria
USA
5,2%
USA
22,6%
USA
15,7%
Chiny
5,2%
Kanada
7,5%
Kanada
5%
UE
36,4%
UE
39,9%
UE
32,4%
Egipt
USA
12,4%
USA
10,8%
USA
11,9%
Chiny
5,5%
Syria
6,2%
Chiny
4,2%
UE
41,5%
USA
32,3%
UE
35,1%
Izrael
USA
15,1%
UE
28,3%
USA
25,9%
Szwajcaria
6,6%
Hongkong
5%
Szwajcaria
4,4%
UE
24%
USA
28,9%
UE
17,6%
Arabia
Saudyjska
Jordania
Arabia Saudyjska
20,1%
Irak
17,6%
15,8%
Chiny
8,6%
Indie
7,1%
USA
13,6%
UE
48,3%
Syria
24,9%
UE
42,5%
Syria
9,8%
UE
14,7%
Syria
12,5%
Liban
Zjednoczone Emiraty
Arabskie
Chiny
5,8%
10,1%
USA
5,2%
UE
54,4%
UE
72,2%
UE
60,8%
Maroko
Rosja
5,7%
USA
4,1%
USA
4,4%
Arabia Saudyjska
5,4%
Indie
3,5%
Rosja
3,9%
UE
18,3%
UE
50,6%
UE
33,7%
Turcja
9,6%
Turcja
12,9%
Turcja
11,1%
Syria
Arabia
Saudyjska
Ukraina
8,8%
Irak
9%
5,7%
UE
70,2%
UE
83,3%
UE
75,9%
Tunezja
Libia
3,3%
Libia
3,6%
Libia
3,4%
Rosja
3,1%
USA
1,2%
USA
2,1%
UE
47,3%
UE
54,7%
UE
50,2%
Turcja
Rosja
9,4%
USA
7,7%
Rosja
6,8%
USA
4,9%
Rosja
3%
USA
6%
ród³o: http://ec.europa.eu/comm/trade/issues/bilateral/index_en.htm.
Takie pañstwa, jak Algieria, Maroko czy Tunezja znajduj¹ siê w sytuacji du¿ej zale¿noci od UE, a naj-
wiêksz¹ elastycznoci¹ reagowania na zmiany popytu czy poda¿y mog¹ siê wykazaæ Izrael, Jordania czy
Egipt.
9
10 lat partnerstwa ródziemnomorskiego bilans i perspektywy
Z tej perspektywy znaczenie Unii Europejskiej dla ca³ego regionu staje siê jeszcze bardziej widoczne.
Tabela 2
£¹czna wymiana handlowa dla 9 pañstw ródziemnomorskich (z wy³¹czeniem Turcji)
G³ówni partnerzy import
G³ówni partnerzy eksport
G³ówni partnerzy handlowi
UE
42,7%
UE
46,3%
UE
44,3%
USA
8,6%
USA
19,2%
USA
13,3%
Chiny
5,1%
Turcja
4,2%
Turcja
4%
ród³o: http://ec.europa.eu/comm/trade/issues/bilateral/index_en.htm.
Jak zauwa¿a Pawe³ Janusz Borkowski
4
, dostêp do wspólnego rynku jest dla pañstw ródziemno-
morskich g³ównym zagadnieniem, zatem zorientowanie na Europê stanowi jego logiczn¹ konsekwencjê.
Warto te¿ pamiêtaæ, ¿e mo¿liwoci wymiany, z punktu widzenia pañstw ródziemnomorskich, nie s¹
jeszcze w pe³ni wykorzystane, zw³aszcza jeli chodzi o handel towarami rolnymi czy us³ugami. Z rozwojem
tych w³anie dziedzin pañstwa Po³udnia wi¹¿¹ du¿e nadzieje.
Atrakcyjnoæ UE nie polega jednak tylko na jej znaczeniu jako partnera handlowego. Zarówno Unia, jak
i ka¿de z pañstw cz³onkowskich stanowi¹ tak¿e niezast¹pione ród³o pomocy finansowej oraz tzw.
wsparcia technicznego przy realizacji ró¿nych inicjatyw, zw³aszcza w dziedzinach o szczególnym zna-
czeniu (np. budowie infrastruktury zaopatrzenia w wodê, infrastruktury komunikacyjnej czy edukacji).
Tabela 3
Nap³yw imigrantów z pañstw ródziemnomorskich do wybranych pañstw cz³onkowskich UE
Pañstwo cz³onkowskie przyjmuj¹ce
Pañstwo pochodzenia imigrantów
Liczba osób w tys.
Maroko
7,1
Belgia
Turcja
3
Dania
Turcja
0,9
Finlandia
Turcja
0,2
Maroko
18,7
Algieria
15,1
Francja
Turcja
6,9
Tunezja
6,5
Niemcy
Turcja
54,6
Egipt
2,2
Turcja
0,8
Grecja (dane z 1998 r.)
Syria
0,7
Liban
0,7
Maroko
17,8
W³ochy
Tunezja
6,5
Maroko
4,9
Holandia
Turcja
4,8
Szwecja
Turcja
0,7
ród³o: Dane za 2001 r. na podstawie OECD
www.oecd.org/document/36/0,2340,en_2649_33931_2515108_1_1_1_1,00.html.
Z powodów, którymi kierowa³y siê pañstwa cz³onkowskie na pocz¹tku procesu barceloñskiego, nale¿y
wymieniæ przede wszystkim inspirowane przez Francjê i Hiszpaniê d¹¿enie do ustabilizowania sytuacji
w najbli¿szym s¹siedztwie, maj¹cym zasadnicze znaczenie dla bezpieczeñstwa ca³ej Unii. Uspokojenie
4
P.J. Borkowski,
Partnerstwo Euroródziemnomorskie
, Oficyna Wydawnicza AspraJR, Warszawa 2005.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]