[ Pobierz całość w formacie PDF ]
3. T. Miciński, Termopile polskie, opr. T. Wróblewska, Kraków 1980.
Termopile polskie. Misterium na tle życia i śmierci ks. Józefa Poniatowskiego
TADEUSZ MICIŃSKI
Tadeusz Miciński (ur. 9 listopada 1873 w Łodzi, zginął w lutym 1918 we wsi Małe Małynicze pod Czertykowem na Białorusi) – pisarz i poeta polski okresu Młodej Polski. Autor mistycznych powieści, poematów p, trudna w odbiorze twórczość prozatorska Micińskiego oparta była na prawdzie objawionej. Autor wyrażał w niej , oraz pogląd, iż tylko wybranym jednostkom () dane jest posiadanie duszy i życie wieczne. Miciński był również przeciwnikiem teorii przypadkowości; świat i wszystkie jego elementy istnieją z konieczności, choć są do końca niepoznawalne. Jednocześnie głosił prymat rozumowego, naukowego studiowania wiedzy tajemnej (magów Indii, gwiaździarzy Chaldei) nad wiarą.
Miciński jest twórcą niezwykle oryginalnej koncepcji teatru, napisał kilka dramatów, które łączą w sobie idee filozofii dziejów z przyszłymi technikami nowoczesnych mediów - filmu, projekcji, łączenia planów, wielkich widowisk plenerowych i in.
Miciński pod rozważania wziął również . Za średniowiecznymi gnostykami twierdził, że świat ziemski stworzył nie Bóg, lecz Szatan mający na celu kreację karykatury Nieba. Wyłapując liczne analogie literackich biografii - wyrażał również pogląd, iż , i to trzy imiona tej samej istoty.
Publikował również pisma związane z narodem polskim, w których pod rozważania (podobnie jak zresztą w prozie poetyckiej) wziął . Wyrażał i .
Za życia otaczała Micińskiego legenda „poety maga”, „czciciela tajemnic”. Twórca został sportretowany w sposób prześmiewczy w Wyzwoleniu (Samotnik, Maska V). Sportretował go również w powieści 622 upadki Bunga (Mag Childeryk). Ten ostatni zadedykował Micińskiemu także swoją powieść Nienasycenie. Dedykację dla Micińskiego miał również jeden z utworów inspirowany Nietotą. Księgą tajemną Tatr oraz samą osobą jego twórcy.
Fascynacji twórczością Micińskiego uległ , co słychać w tekstach zespołu .
Wiersz Lucifer został wykorzystany przez zespół na płycie oraz na płycie do utworu o tym samym tytule.
Do jego najbardziej znanych utworów należą:
· Łazarze () - poemat
· Nauczycielka () - opowiadanie
· W mroku gwiazd () - tomik poezji
· Kniaź Patiomkin () - dramat
· Do źródeł duszy polskiej () - tekst publicystyczny
· W mrokach złotego pałacu, czyli Bazylissa Teofanu () - dramat
· Nietota. Księga tajemna Tatr () - powieść
· Walka o Chrystusa () - tekst publicystyczny
· Dęby czarnobylskie () - tom opowiadań
· Xiądz Faust () - powieść
· Wita () - powieść
TERMOPILE POLSKIE - OPRACOWANIE
Dramat Termopile polskie nie jest łatwym tekstem. Tadeusz Miciński, poeta na wskroś młodopolski, odwołując się do tradycji dramatu romantycznego, opowiada niezwykle żywą historię o potrzebie wyzwolenia i niezależności. W warstwie fabularnej Termopile polskie obejmują dzieje Polski 1787-1813: spotkanie Katarzyny II ze Stanisławem Augustem na zjeździe w Kaniowie, Konstytucję 3-go Maja, Targowicę, kampanię polsko-rosyjską 1792 roku, Sejm rozbiorowy lub inaczej milczący w Grodnie, insurekcję kościuszkowską, rzeź Pragi i III rozbiór Polski. W sumie dwadzieścia sześć lat walk, klęsk i zwycięstw.
Nowatorstwo dramatu polega na jego wielkondygnacyjności, ogromnej ilości postaci dramatycznych oraz miejsc, włączeniu akcentów humorystycznych do tragedii, polifoniczności. Miciński operuje wizjami plastycznymi, nie mówi wprost. Jest to dramat symboliczny – ukazuje problemy duchowe człowieka, sfery ludzkich problemów nierozwiązywalnych drogą intelektualną. Nawiązuje do intuizmu. Interesujące jest to, co abstrakcyjne, niepoznane, tajemnicze. Środek artystyczny to symbol (przedmiot, sytuacja, obraz, który poza naturalnym znaczeniem krył metaforyczny sens). Tak, jak u Wyspiańskiego – większość postaci jest historyczna, reszta to zazwyczaj spuścizna mitologiczna.
W Termopilach polskich bardzo łatwo dostrzec opozycję dobro – zło. Dobro symbolizuje tu Wita, a zło – caryca Katarzyna. Tekst pełen jest drastycznych scen, jak orgie czy mord na ołtarzu. W Termopilach… Miciński zawarł stworzony przez siebie system filozoficzny, który polegał na przenikaniu się pierwiastka Chrystusa z Lucyferem (postaci u Micińskiego nie widzą opozycji Chrystus-Lycyfer). Pierwiastek związany z Lucyferem to przede wszystkim potrzeba ciągłego działania (tożsama tu z Dionizosem w filozofii Nietschego). Często łączy się bestiarium z groteską. W utworze często mieszają się erotyka, sadyzm, fantastyka, motyw walki dobra ze złem.
Miciński – jak to było modne w okresie modernizmu – często sięga po odwołania do innych tekstów. Są to m. in.:
· Dzieła Shakespeare’a, o czym informuje już na samym początku utworu, w Uwadze dla teatrów,
· znane teksty polskich literatów,
· mitologia grecka,
· teksty okultystyczne,
· dzieła filozofów, np.: E. Swedenborga (jedność seksualna kochanków zarówno na tym świecie, jak i w życiu pozagrobowym), Nietschego (pierwiastek dionizyjski), Schopenhauera.
Postaci historyczne (wybrane):
· Książę Józef Antoni Poniatowski –(1763-1813), bratanek króla Stanisława Augusta Poniatowskiego,
· Król Stanisław August Poniatowski – (1732-1798); ostatni król Polski 1764-1795, syn Stanisława Poniatowskiego, kasztelana krakowskiego i Konstancji z Czartoryskich,
· Patiomkin (Potiomkin) – feldmarszałek, polityk, potężny faworyt carycy Katarzyny II,
· Seweryn Rzewuski – (1743-1811); był hetmanem polnym koronnym do czasu sejmu 1776,
· Józef Kossakowski – (1738-1794); biskup inflancki, targowiczanin i zdrajca,
· Jermołow – faworyt carycy,
· Łanskoj – faworyt carycy,
· Aleksander Mamonow – faworyt carycy,
· Giolarmo Lucchessini - markiz włoski w służbie pruskiej.
STRESZCZENIE
Uwaga dla teatrów
Miciński opisuje, jak wg niego powinna wyglądać scena. Tu właśnie dowiadujemy się, że wszystko to nie dzieje się naprawdę, a jest jedynie „szalonym pędem myśli w głowie Tonącego Księcia”. Dlatego Termopile polskie określa się też „dramatem mrącej głowy”. Wszystko ma być niezwykle plastyczne i trwać sekundy (jak to w myślach). Gra powinna mieć w sobie coś z liturgii, być na pograniczu realizmu i mistyki („jak u Shakespeare’a).
Wszystko dzieje się na kilku (dwóch-trzech co najmniej) kondygnacjach. Często akcja rozgrywa się na obu na raz.
Prolog. W nurtach Elstery (właść. nazwa to Pejsa)
Wszystko dzieje się przy rzece, niedaleko pałacu japońskiego, o który toczą bój siły polskie i pruskie. Wicher, ciemność, palą się ogniska. Wita czuwa przy umierającym synie, Witoldzie. Chłopiec zdaje sobie sprawę z tego, że umiera (od kul pruskich) i pyta, kto jest jego ojcem. Wita nie odpowiada, pociesza go tylko, że nie umrze. Syn jest wielkim patriotą, mówi, że kocha jedynie Witę, Kościuszkę, Dąbrowskiego i Księcia. Wita daje synu wina i modli się do Boga, żeby spełnił jej jedyną egoistyczną prośbę i zachował go przy życiu.
Na najwyższej kondygnacji widać Kapelana wojskowego – mówi Wicie, że jej syn przeżyje, daje jej do przeczytania fragment Ewangelii o uzdrowieniu kobiety.
Biegną polscy Żołnierze: francuscy wysadzili most, odcinając im tym drogę ucieczki.
Witold domyśla się, że Książę jest jego ojcem. Poniatowski przybywa i pociesza go, mówiąc, że będą jeszcze razem walczyć (on też jest poważnie ranny). Książę również modli się o życie syna. Chłopiec umiera, mimo starań Felczera i Chirurga. Książę wygłasza tyradę na temat brzydoty śmierci (niemalże turpizm!), mówi Wicie, że muszą uciekać razem (oboje się kochają), ale ona odmawia. Żołnierze zmuszają Księcia do ucieczki wpław, ten żegna Witę słowami: „Żegnam cię, eucharystio moje życia. Wybacz, żem cię nieraz tak ranił… Nigdy więc już tu na ziemi? Tak – nigdy już. Nie daj się wziąć żywcem. – Panowie: w cwał!”
Na górnej kondygnacji pojawia się Chór złożony z wojskowych spod Moskwy, bez nóg, z odmrożonymi twarzami, w kapach kościelnych.
Na kondygnacji drugiej
Chirurg operuje, Kapelan spowiada rannych. Ukazują się Kryształowe Wagi oraz Brama. Chór śpiewa o dwóch możliwościach: albo teraz umrą i nic się nie stanie, albo zobaczą Boga. Chirurg rozmawia z Witą – ona twierdzi, że straciła wiarę. Kapelan próbuje ją przekonać, aby nie porzucała Chrystusa Pojawia się Tytan Ciemny, sławiący ciemność i ateizm. Wita nazywa go Lyciferem, a Kapelan stwierdza: „Nie mogę iść do umierających. Bo w imię czyje miałbym wyczekiwać cudu?” Dla Chirurga była to wcielona Wiedza, po czym umiera. Głos mówi: „Jestem z Wami – po wszystkie wędrówki […]. Naradzam się w każdym sercu, świadomym męczarni i szczęścia […]. Jam – Polską za lat tysiąc… In tenebris… luceo!” Namiot Wity otaczają Prusacy, zauważają ją. Kobieta wysadza wszystko w powietrze.
Akt I [Zjazd w Kaniowie. Część pierwsza. Kijów]
Kondygnacja druga przedstawia modry Dunaj i inne sentymentalne widoki. Z prawej stoi Król i magnaci obu narodowości; świątynia przyjaźni. Dolna kondygnacja zakryta zasłoną ze znakami masonerii. Najwyżej strażnica Wity, posąg Madonny. Noc.
Kondygnacja najwyższa
Książę błąka się, majacząc. Widzi Witę i jej nie poznaje. Kiedy mu się przedstawia, krzyczy: Vita Nuova! Wita mówi, że zawsze będzie nadzieją Polski, ciągnie: „Wiedz nadto, iż beze mnie dokonasz tylko części swoich przeznaczeń – na Termopilach Polskich będziesz pół Leonidem, a wpół – Alcybiadesem.” Wita jest ukryta u pewnego magnata, chowa się przed ojcem (wściekłym, bo chciał ją wydać za mąż, a ona wybrała życie zakonnicy i wojowniczki – trochę jak Joanna d’Arc), chce być mieczem Króla polskiego albo innego Wodza. Całują się z Księciem. Wita nagle krzyczy.
Na kondygnacji najniższej pojawiają się Wielki Kofta [Arżanow] i Seweryn Rzewuski (ojciec Wity). Arżanow (syn króla Stanisława i „Kogoś Wyższego”) ma znaleźć Witę dla ojca.
...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]